Kroatië is een land dat rijk is aan cultureel-geschiedkundige overblijfselen, hierin spelen de kleine middeleeuwse stadjes een belangrijke rol.
Middeleeuwse Istrische stadjes
SrednjovjekovniMiddeleeuwse stadjes in het binnenland zijn vaak gelegen op heuvels die hen een natuurlijke bescherming bieden.
Van buitenaf zien zij eruit als vestingen maar in de middeleeuwen is de stad binnenin in wirwar van smalle kronkelige straten. Het centrum van het stadsleven vormt de kerk en het plein in het midden.
Enkele van de vele Istrische stadjes van dit soort zijn een bezoek zeker waard: Beram, Buje, Buzet, Dvigrad, Gračišće, Grožnjan, Hum, Labin, Motovun, Oprtalj, Pazin, Pićan, Sveti Lovreč Pazenatički, Vižinada, Vodnjan, Žminj.
Dvigrad
Een ruïne van overblijfselen van een middeleeuwse vestingstad gelegen in het westelijke deel van Istrië in het gebied van Limske drage, 3,5 km ten westen van Kanfanar.
In de vroege middeleeuwen stonden hier twee kastelen – Parentino en Moncastello. In de eerste verdween het leven al in het begin van de middeleeuwen; de tweede met de naam Dvigrad – Duecastelli, hij was bewoond tot 1631, hierna verlieten zijn bewoners de stad om de pestepidemie en vervolgens werd de stad Kanfanar gesticht.
De overblijfsen bieden een uniek beeld van een middeleeuwse stadsstructuur, omringd met muren en torens met een stadsingang; de muren van ca. 220 huizen en straten zijn bewaard gebleven. In het midden zijn de overblijfselen van de kerk sv. Sofije (XIde –XIIde eeuw te zien). Het preekgedeelte uit de XIVde eeuw met het reliëf van sv. Sofije met twee steden in de handen bevindt zich vandaag de dag in de parochiekerk in Kanfanar.
In de omgeving van Dvigrad liggen een aantal bekende kerkjes. In de kerk sv. Marije od Lakuća, gelegen op de begraafplaats (gotisch bouwwerk met klein klokgedeelte en halfvormige beschilderde abside) bevindt zich de cyclus van fresco werken resp. een kleurrijke plaatselijke meester afkomstig uit de XVde eeuw. Dezelfde meester heeft ook de kleine kapel sv. Antun beschilderd die wat betreft de stijl valt onder de overgangperiode tussen de Romaanse en gotische stijl.
Niet ver van de overblijfselen van Dvigrad ligt het Beneditktijnse klooster, gesticht in de Xde eeuw en verlaten in de XVIIIde eeuw, met de kerk sv. Petronile. Ten oosten van deze plaats ligt de Romaanse kapel sv. Ilija, die in 1442 gebouwd werd in een gotische constructie.
Grožnjan
Een plaats gelegen in centraal Istrië, 8 km ten zuidoosten van Buje; gelegen op een noordelijke vlakgedeelte boven de rivier Mirna; 260 m boven de zeespiegel; 193 inwoners. Op het gebied van het project voor het in leven brengen van Groznjan werd er in het nieuwe tijdperk verrijkt met culturele activiteiten (Ljetna glazbena škola). Lokale verkeersverbinding met Buje.
Het middeleeuwse kasteel was tot 1358 in het bezit van de patriciër, waarna het tot 1394 onder Venetie valt en het de zetelplaats wordt van het noordelijke deel van haar territorium in Istrië.
Wat betreft monumenten zijn delen van het vestingsysteem bewaard gebleven: de hoofdstadspoort aan de oostelijke zijde (XVde-XVI.de eeuw) en een deel van de muren die twee keer (1360 en 1367) vernieuwd zijn. Bij de deur aan de binnenzijde bevindt zich een loggia uit 1587 in renaissance stijl, waaronder ooit een opslagplaats voor graan (fontik) zich bevond. Op het hoofplein staat de parochiekerk (barokstijl) Marije, sv. Vida i Modesta uit 1770 . Apparte i klokkentoren uit de XVIIde eeuw. In de kerk bevinden zich waardevolle koorstoelen in barokstijl, olieverfschilderij uit de XVIIde eeuw met een voorstelling van sv. Petra od Alcantare en een marmeren altaar in late-barokstijl.
Voor de stadsdeur bevindt zich de kapel sv. Kuzme i Damjana, gebouwd in 1554 en in 1834 gerenoveerd; het interieur van de kapel is beschilderd door een hedendaagse Kroatische schilder Ivan Lovrenčić (1990). Onder de stad bij de rivier Mirna, op de plaats genaamd Bastia, bevindt zich een kleine kerk genaamd Majke Božje od milosti (barokstijl).
Hum
De stad van Hum staat bekend als het kleinste stadje ter wereld. Aan de de westelijke zijde is de stad omsloten door een vleugel van de stadsmuur, maar aan de overige zijden van deze vesting is zij onderling door de buitenmuren van woonhuizen verbonden.
Als onderdeel van de stadsmuur valt ,de in de buurt gelegen van de stadspoort klokkentoren (1562) erboven uit. De parochiekerk gebouwd in 1802 op de plaats van een oudere kerk uit 1609. Het schilderij achter het hoofdaltaar, is het werk van B. d’Anne. De kerk heeft een laatgotische beker en cibori uit 1539.
Op de begraafplaats staat de Romaanse kerk sv. Jeronima met een halfronde abside. In de kerk bevinden zich waardevolle muurschilderingen uit de XIIde/XIIIde eeuw.
Motovun
Een plaats in het centrum van het Istrische schiereiland, aan de zuidelijke zijde van de vallei Mirna gelegen. Economie is ontstaan door de landbouw, wijnbouw en veeteelt.
Het oudste deel van de stad wordt omringd door goed bewaard gebleven muren uit de 13de –14de eeuw, die vandaag de dag dienst doen als wandelpad. Binnenin de oude stad bevinden zich een aantal Romaanse en gotische huizen. Drie delen van de stad zijn verbonden door een stelsel van binnen- en buitenmuren, torens en stadsdeuren. Op het hoofdplein staat een gotisch-Romaanse klokkentoren met een tandvormige kanteel aan de top (18de/19de eeuw) en een paleis-kasteel met voorbouwsels uit de 16de-19de eeuw in renaissancestijl.
Onder het gehele middengedeelte van het plein bevindt zich een opslagplaats van de openbare watervoorziening; stenen keel met het stadswapen afkomstig uit de XIVde en XVde eeuw, de parochiekerk sv. Stjepan uit begin XVIIde eeuw draagt een laat-renaissance stijl. Het schilderij van het laatste avondmaal in het heiligdom werd geschillderd door Stefan Celestije (XVIIde eeuw); de marmeren beelden op het hoofdaltaar zijn het werk van Bonazze uit 1725; de in barokstijl uitgesneden bank (XVIIde eeuw), beschilderingen op het plafond zijn uitgevoerd eind XVIIIde eeuw door de neoklassieker Giuseppe Bernardino Bisson; het orgel is het werk van Gaetana Callida (Venetië, XVIIIde/XIXde eeuw).
In het kerkelijke interieur steekt het met goud bewerkte verrijdbare altaar met reliëfs van Raspeca en heiligen (XIVde eeuw) er direct uit, het procesiekruis uit de XIVde eeuw met versiersels op het handvat uit de XVde eeuw, beker met versiersels met email (Xvde eeuw), pacifikal (1606), relikwieën (XVIIde eeuw) en kaarshouders (uit 1714 en 1739).
Pazin
Pazin wordt genoemd in de documenten van de keizer Otona II afgegeven in Verona 7. VI. 983, op basis hiervan kwam het kasteel in bezit van de bisschop van Poreč.
In de XIIde eeuw kwam in het bezit van de graaf Majnhard, geboren in Crna Grada in de buurt van Roč, de oprichter van de graven van Pazin. Na het uitsterven van de familie Majnhard in 1248 gaat het over in de handen van de graven van Gorica en in 1374 erven de Habsburgers en geven het in feudaalbezit verschillende families, waarvan de laatste de familie Montecuccoli (vanaf 1766) was. In de jaren 1825-1861 was Pazin het regeercentrum van Istrë: in 1899 werd in de stad het eerste Kroatische gymnasium van Istrië geopend, dat veel Kroatisch cultureel en nationaal bewustzijn met zich meebracht. Gedurende de II Wereldoorlog werd het zwaar door bommen getroffen (1943) en na de oorlog valt het onder het moederland Kroatië.
Het kasteel in gebouwd op stenen boven de kloof van de grot die voor het eerst genoemd werd in 983. Het hedendaagse gezicht heeft het verkregen in 1537-1540, toen de noordelijke en zuidelijke vleugel aangebouwd werden. Het kasteel van Pazin is één van de bestbewaarde en mooiste in Istrië. Het trok de aandacht van een groot aantal kunstenaars zoals Jules Verne en Vladimir Nazor.
De parochiekerk sv. Nikola wordt vermeld in 1266 en in 1441kreeg het een groot laat-gotische prezbiteri. Op de muren en plafonds van het heiligdom zijn verschillende schilderijen van onbekende meesters uit rond 1470 te zien. Op het plafond is de cyclus van het onstaan van de wereld en de strijd van de engelen te zien en in het middelste deel een beeld van sv. Mihovila; een groot beeld van Raspeca verschuilt zich op het altaar in barokstijl. De kerk werd uitgebreid met een kapel in 1659, de toevoegingen in barokstijl en de uitbreiding werden in 1764 beeindigd. De kerk is uitgerust met schitterende marmeren altaren; een waardevol werk is de in renaissance stijl gemaakte stenen Kustodija (1541).
Het orgel is het werk van Gaetana Callida (Venetië, 1780). De Franjevacka kerk heeft een laat-gotisch heiligdom uit 1481; vergroot in 1729; de klokkentoren werd gebouwd in 1730. Het hoofdaltaar in het kerkgedeelte is van Domenica Cavalierija uit 1726. Bekend is het barokwerk van het uitgehakte beeld Bezrešnog zaceca (Madonna uit de XVIIIde eeuw). Het etnografisch museum van Istrië, gelegen in het kasteel, werd opgericht in 1955. Naast een etnografische verzameling worden hier ook klokken uit Istrische kerken XIVde-Xxde eeuw tentoongesteld.
Vodnjan
De stad heeft zijn schitterende middeleeuwse gezicht bewaard - binnen de krans van huizen liggen smalle en kronkelige straatjes. Voor het eerst wordt het genoemd in 1150 als vicus Atinianum. Rond 1300 werd aan zijn westelijke zide het kasteel met gracht gebouwd (vernietigd in 1808). In het oude deel van de stad zijn meerdere huizen in Venetiaans-gotische, renaissance en barokstijl bewaard gebleven.
Op de plaats van de hedendaagse parochiekerk sv. Blaž, op de noordelijke rand van de plaats, ligt tot 1761 de voor-Romaanse kerk (afdrukkingen van vlechtversiersels van steen. De hedendaagse kerk is een monumentaal barok-bouwwerk uit 1800. Hierin bevinden zich in renaissance-stijl custodie uit 1451, een aantal waardevolle schilderijen uit de XVIde en XVIIIde eeuw en twee houten engelen uit 1616. Als onderdeel van de parochiekerk werd in 1984 de tentoonstelling van sacrale verzameling met waardevollen exponenten uit de XIVde-XIXde eeuw geopend.
Onder de schilderijen worden onderscheiden de meerdere werken van de heilige blaženoga Leona Bemba, werk van Paola Veneziana uit 1321, het schilderij van Majka Božja zaštitnica (Jacobello del Fiore), de ikonen van Blažene Djevice Marije(Madonna de XVde-XVde eeuw) en het drieluik in renaissance stijl van blaženoga Leona Bemba (Lazaro Bastiani, begin XVde eeuw). Uniek is de verzameling van een honderdtal versierde metalen, glazen en houten relikwieën (XVde-XIXde eeuw). Het grootste aantal van de voorwerpen uit deze verzameling werden in 1818 meegebracht uit Venetië door de schilder Gaetano Grezler; een aantal mooie schilderijen in barokstijl van dezelfde afkomst bevinden zich in de ruimten van het voormalige stadhuis, opgericht in 1911.
De kerk in barokstijl Gospe Karmelske gebouwd in 1630-1664; in de kerk bevindt zich een schilderij van de sv.Stjepana (Antonio Zonca, Venetië XVIIde eeuw). In de kerk Marija Traversa bevindt zich een altaar met reliëfdelen uit de eerste helft van de XVIIde eeuw. Ten oosten van de weg die loopt richting Bale bevinden zich overblijfselen van de Romaanse kerk sv.Margerite met een halfvormige abside en fresco´s uit de XIIIde eeuw. Direct langs de weg richting Bale staat een eenschepige Romaanse kerk sv.Franje met een halfvormige abside, langs de spoorbaan (richting Juršici) ligt de kerk sv.Lucije en langs de weg richting Juršici ligt de kerk sv.Kvirin (VIde eeuw) een drieschepige basiliek waarin meerde stenen monumenten zijn ontdekt (VIde en Ixde eeuw).
In het dorp Guran, ten noordoosten van Vodnjan, lag een laat-antieke nederzetting met een drieschepige vroeg-christelijke basiliek uit het begin van de VIIde eeuw; hiervan zijn overblijfselen van fresco´s gevonden alsook delen van het altaargedeelte. Hieruit blijkt dat de kerk sv. Šimuna uit de VIIde/VIIIde eeuw is (later bijgebouwd) met karakteristieke muurgraven rondom de kerk.